Parafia Mierzyce
Parafia Mierzyce, której patronem jest św. Walenty, istniała już w drugiej połowie XV w. choć mogła powstać wcześniej. Na początku XVI w. obejmowała ona Mierzyce, Załęcze Małe, miasto Kamion z kościołem filialnym i miasto Toporów. W 1720 r. do parafii należały miejscowości: Mierzyce, Kamion, Załęcze Małe, Krzeczów, Przywóz i Ogroble. W 1730 r. wymieniono już Mierzyce, Załęcze Małe, Ogroble, Przewóz, Kamion, Toporów i trzy młyny: Jabłonka, Główka i Latos. Wieś Krzeczów biskup Franciszek Kraszkowski przypisał do parafii Wierzchlas, ale w 1744 r. znów zaliczono ją do parafii Mierzyce.
Na początku lat 60-tych XVIII w. parafia obejmowała: Mierzyce, Toporów, Kamion, Krzeczów, Ogroble, Przywóz, Załęcze Małe i Cisowa z przyległościami. Powinny także należeć pustkowia: Latos, Główka, Jabłonka i młyn Jayczak, które bezprawnie otaczał opieką duszpasterską proboszcz z Łaszewa. W 1780 r. wymieniono: Mierzyce, Załęcze Małe, Toporów należący do dóbr klucza Kamionka kapituły gnieźnieńskiej, Kamion do starostwa wieluńskiego, Krzeczów Władysława Psarskiego, pustkowia należące do starostwa wieluńskiego: Ogroble, Drab, Jarzębie, Truniny (Troniny), Cieśle, Więcławy, pustkowia należące do kapituły: Przywóz, Łyko, młyn Strugała i Włazło, drugi młyn Włazło za strugą oraz pustkowia w części łaszowskiej kapituły: Latos, Główka i Jabłonka oraz Jayczak w części Walentego Bienieckiego.
W opisie parafii z 22 października 1811 r. odnotowano, że należały do niej Mierzyce z pustkowiami, Przywóz, Jayczaki, Strugi, Łyko, Krzeczów z pustkowiami, Broników, Kamion z pustkowiami, Cieśle, Troniny, Ogroble, Więcławy, Toporów, Załęcze Małe z pustkowiem Ciszowa (Cisowa). W 1871 r. na terenie parafii były miejscowości: Mierzyce, Łaszów, Przywóz, Toporów, Kamion, Załęcze Małe i Krzeczów, folwarki: Cisowa, Jajczaki i Broników, pustkowia: Więcławy, Dziadaki, Ogroble, Jarzębie, Troniny i Cieśle. W latach 80-tych XIX w. odłączono od parafii wsie: Załęcze Małe, Cisowa i pustkowia i przyłączono je do parafii Parzymiechy.
W 1910 r. w parafii wyliczono pustkowie Bukowce, folwark Broników, Dziadaki (obecnie Niżankowice), Jajczaki, pustkowie Jarzębie, Kamion, wieś i folwark Krzeczów, wieś i folwark Łaszów, wieś i folwark Mierzyce, Ogroble, Przywóz, Strugi i Toporów.
W 1953 r. parafia obejmowała następujące wsie: Mierzyce z kościołem parafialnym, Toporów odległy o 3 km od kościoła, Łaszew – 3-4 km, Strugi – 3-6 km, Jajczaki 5-5 km, Przywóz – 1-4 km, Ogroble – 4 km, Jarzębie – 7 km, Bukowce – 7 km, Kamion – 4 km,
Niżankowice – 7 km, Krzeczów – 7 km, Broników – 9 km. W 1957 r. wydzielono z jej terenu nową parafię Krzeczów. W jej skład weszły wsie: Krzeczów, Niżankowice i Broników zamieszkiwane przez ok. 800 osób. W 1978 r. do parafii mierzyckiej należały miejscowości: Bukowce, Jajczaki, Kamion, Łaszew, Łaszew Rządowy, Mierzyce, Strugi i Toporów.
Po kolejnych podziałach parafii mierzyckiej i erygowaniu nowych należą do niej aktualnie tylko trzy miejscowości: Jajczaki, Mierzyce i Przywóz.
Duszpasterze
W parafii Mierzyce pracował z reguły jeden kapłan. Na początku XVI w. duszpasterzował ks. Jan, prawdopodobnie tożsamy z Janem ze Zbąszyna, wzmiankowanym w 1503 r. W XVII w. duszpasterzowali: ks. Andrzej Podkocki (ok. 1620-?), ks. Jakub Tyburcius z Łagiewnik (?-+po 13.10.1630), ks. Stanisław Foltynowicz z Osjakowa (ok. 1631-po 1646), ks. Franciszek Załost (przed 1658-po 1680), ks. Stanisław Gaszyński (1681-ok. 1729), ks. Franciszek Gędkiewicz (1729-1731), ks. Jan Wieczorkowski (1731-ok. 1755); ks. Antoni Tomaszewski (1755-1.08.1789), ks. Mateusz Kisielewicz (przed 1797-przed 1810). W 1810 r. komendarzem był ks. Mikołaj Raszkowski, proboszcz w Wierzchlesie. W 1811 r. duszpasterzował w Mierzycach komendarz, ks. Wojciech Morzycki, proboszcz w Łagiewnikach, który w następnym roku został proboszczem i pracował do 1828 r.. Na większą uwagę zasługuje kolejny proboszcz, ks. Ignacy Piotr Bolewski. Urodził się w 1801 r. Ukończył szkoły publiczne we Włocławku i tamtejsze seminarium. Święcenia kapłańskie przyjął w 1825 r. Przez trzy lata był wikariuszem w Szadku. W 1828 r. został mianowany proboszczem w Mierzycach, gdzie zmarł 20 kwietnia 1872 r. Zabiegał gorliwie po podniesienie moralne i materialne parafii. Wybudował w latach 1837-1839 nowy kościół parafialny. Wytrwale też katechizował parafian w niedziele i święta.
W następnych latach duszpasterzowali w Mierzycach: ks. Franciszek Zając (1872-1879); ks. August Bethier (1879-1884), ks. Józef Kempf (1884-1891), ks. Walenty Mruk (1891-1901), ks. Rajmund Schiwelbein (1901-4.07.1906), ks. Franciszek Gorzędowski (1906-1926). Po powstaniu w 1925 r. diecezji częstochowskiej proboszczami mierzyckimi byli: ks. Józef Klarzak (1926-1928), ks. Stanisław Rychlewski (1928-1933), ks. Apolinary Karczewski (1933-1941), zamordowany w 1942 r. w obozie koncentracyjnym w Dachau, ks. Józef Szewczyk (1945-1947), ks. Stanisław Szmeja (1947-1962), ks. Eugeniusz de Ville (1962-1965), ks. Franciszek Kowalski (1965-1991). ks. Józef Borucki (1991-1996), ks. Zygmunt Todos (od 1995 jako administrator a potem proboszcz 1996-1998). ks. kan. Łucjan Jan Szeliga (1998-2021), ks. Sebastian Wyrozumski (2021 – )
W minionych wiekach w parafii mierzyckiej pracowali także wikariusze. W XVII w. posługiwali oni także jako komendarze w kościele w Kamionie/Toporowie. Z tego okresu znani są m.in. ks. Marcin Librakowski (1658-?) i ks. Adam Robacki (ok. 1668-po 1674).
Po powstaniu styczniowym i represjach władz carskich w parafii mierzyckiej był etat wikariuszowski. Jednym z księży związanym nominalnie z tutejszą parafią był w latach 90. XIX w. ks. Marian Fulman, późniejszy proboszcz parafii św. Zygmunta w Częstochowie (1907-1918) a następnie biskup lubelski (1918-1945). Faktycznie jednak pracował w seminarium we Włocławku jako wykładowca teologii. Podobna sytuacja była także z ks. Karolem Makowskim, pierwszym rektorem częstochowskiego seminarium duchownego w Krakowie (1926-1936). Był przypisany do Mierzyc, choć rezydował w Pabianicach.
W późniejszym okresie w Mierzycach wikariusze faktycznie pomagali w duszpasterstwie. Jednym z nich był ks. Polikarp Wiktorowski, który zginął w obozie koncentracyjnym. Ostatnimi wikariuszami byli późniejsi organizatorzy nowych ośrodków parafialnych wydzielanych z parafii mierzyckiej.
Ludność
Większość mieszkańców parafii mierzyckiej była i jest katolikami. W 1730 r. było ok. 300 osób zdatnych do spowiedzi wielkanocnej a w 1744 r. wspomniano o 600 parafianach. W 1752 r. było już ok. 600 osób do spowiedzi a ok. 1763 r. – 739. W 1780 r. było już 930 osób zdatnych do przyjęcia sakramentów spowiedzi i komunii wielkanocnej.
W 1811 r. w parafii było w sumie 943 osoby mogące przystąpić do komunii wielkanocnej, w tym w Mierzycach – 328, Krzeczowie – 123, Kamionie – 178, Toporowie – 138, Załęczu Małym – 170. W 1830 r. w parafii mieszkało 2187 osób. W następnym roku, na skutek przybycia wojsk rosyjskich z terenów Azji do zwalczania powstania listopadowego, 10 kwietnia pokazała się po raz pierwszy epidemia cholery. Na terenie parafii mierzyckiej zmarło wtedy w jej następstwie 47 osób. Pochowano je na pustkowiu Troniny. W połowie XIX w. w parafii mieszkały 1963 osoby. Jednak już w sierpniu 1852 r. ponownie pojawiła się zaraza cholery w okolicy i znów zmarło kilka osób w parafii. W 1871 r. w parafii mieszkało już 3064 osoby. Jednak w latach 80-tych XIX w. po odłączeniu od parafii wsi: Załęcze Małe, Cisowa i pustkowi do parafii Parzymiechy liczba parafian zmalała o 900 osób. W 1900 r. odnotowano 3350 parafian. Tuż przed utworzeniem diecezji częstochowskiej w parafii w 1924 r. mieszkało 5654 osoby.
Liczba parafian zmalała w czasie II wojny światowej. Część mieszkańców wysiedlili okupanci niemieccy. Dalszy spadek ludności nastąpił w wyniku powojennej migracji do miast i na tzw. ziemie odzyskane. Jeszcze w 1953 r. parafia liczyła ok. 4500 mieszkańców i przeważały urodzenia nad zgonami. Jednak już w 1956 r. było ok. 4200 parafian a w następnym tylko 3460. Po utworzeniu w 1957 r. parafii w Krzeczowie ubyło ok. 800 osób. W 1967 r. zamieszkiwało w parafii 3455 wiernych. Ich liczba jednak wciąż spadała. Po powstaniu kolejnych placówek duszpasterskich pod koniec XX w. w parafii mierzyckiej mieszkało w 2011 r. tylko 1408 osób.
Na terenie parafii Mierzyce niekatolicy stanowili niewielki procent w minionych wiekach. Początkowo byli nimi kalwiniści a potem także Żydzi. W 1720 r. w Mierzycach kalwinistami byli szlachcice: dzierżawca Paweł Chlebowski i Stanisław Kosecki z żonami a w 1730 rodzina Bielskich, zapewne też dzierżawców. W 1744 r. wspomniano o dwóch Żydach dzierżawcach. W 1752 r. Żyd mieszkał w Kamionie w dobrach królewskich a kalwinista Jan Aleksander Bronikowski w Krzeczowie. W następnym dziesięcioleciu kalwiniści: Jan Bronikowski, cześnik ostrzeszowski mieszkał w Krzeczowie a jego siostra w wójtostwie w Kamionie ze służbą.
Świątynie parafialne i życie religijne
Według ustnego podania, już w XIII w. istniała w Mierzycach dość duża drewniana kaplica, przy której rezydował na stałe kapelan. Na początku XVI w. była świątynia drewniana wybudowana z drewna sosnowego p.w. św. Katarzyny DM. Przetrwała ona do lat 1837 r. W 1668/1669 r. były w niej dwa ołtarze. W 1720 r. obydwa były p.w. NMP, w tym jeden z obrazem Zwiastowania. W 1730 r. w głównym ołtarzu był obraz Trójcy Świętej. Wkrótce potem wybudowano trzeci ołtarz. W 1744 r. w głównym ołtarzu był obraz Trójcy Świętej, w drugim po prawej stronie obraz św. Katarzyny DM, patronki kościoła, w trzecim po lewej stronie nowo wystawionym obraz NMP Częstochowskiej. W 1753 r. w górnej części ołtarza głównego były obrazy św. Jerzego, św. Katarzyny i św. Barbary.
W 1774 r. przeprowadzono remont kościoła staraniem ówczesnego proboszcza, ks. Antoniego Tomaszewskiego, kustosza kolegiaty wieluńskiej i komisarza dóbr Mierzyce i Kamionka, należących do kapituły gnieźnieńskiej. Wtedy także zmieniono wystrój wnętrza dodając czwarty ołtarz przewieziony z kościoła w Toporowie. W głównym ołtarzu był obraz Trójcy Świętej a powyżej niego obraz św. Jerzego. W drugim ołtarzu umieszczono obraz Matki Bożej Częstochowskiej a w trzecim św. Katarzyny. W czwartym ołtarzu był obraz
Narodzenia Pańskiego. W 1797 r. i 1811 r. wspomniano także o czterech ołtarzach. W głównym był obraz Trójcy Świętej, w drugim usytuowanym po prawej stronie obraz św. Katarzyny w posrebrzanej sukience, w trzecim znajdującym się po lewej stronie obraz NMP w posrebrzanej sukience, a w czwartym obraz Bożego Ciała.
W latach 30-tych XIX w. ówczesny proboszcz, ks. Ignacy Piotr Bolewski, podjął starania o wybudowanie nowej świątyni. W piśmie z dnia 8 lutego 1835 r. dozór kościelny parafii Mierzyce zwrócił się do ówczesnego administratora diecezji kujawsko-kaliskiej, ks. Walentego Tomaszewskiego, prepozyta włocławskiej kapituły katedralnej, z prośbą o przyśpieszenie zatwiedzenia kosztorysu budowy świątyni, sporządzonego już w styczniu 1834 r., przez władze rządowe. Pozwolenie władz cywilnych na budowę uzyskano 19 marca 1836 r. Projekt nowego kościoła przygotował Piotr Wetzlich, ówczesny obwodowy budowniczy w Wieluniu. W latach 1837-1839 wybudowano murowaną świątynię w stylu gotyckim staraniem ks. Ignacego Bolewskiego. Kamień węgielny położył i fundamenty poświęcił 27 lipca 1837 r. dziekan krzepicki, ks. Wojciech Józef Szymański, proboszcz w Działoszynie. Budowie przysłużyli się szczególnie Wincenty Łubieński, dziedzic dóbr Starzenice, radca wojewódzki i jego zięć, Kazimierz Jarmund, naddzierżawca ekonomii mierzyckiej. Nową świątynię poświęcił 27 października 1839 r. ks. Andrzej Mulzof, infułat łaski, prepozyt brzeźnicki. Miała ona 44 łokcie długości, 20 szerokości. Była pokryta początkowo gontem. W 1844 r. były w niej trzy ołtarze przeniesione ze starego kościoła i nowa ambona oraz organy. Na czas budowy nowego kościoła nabożeństwa sprawowano w tymczasowej kaplicy wystawionej z materiału ze starej świątyni.
Następcy ks. Ignacego Piotra Bolewskiego zajęli się wyposażaniem wnętrza świątyni i jej otoczeniem. Ks. Franciszek Zając (1872-1879) przebudował kościół. Rozebrano części muru prezbiterium stanowiące zakrystię i za wielkim ołtarzem wystawiono nową. Za jego proboszczowania wystawiono także nowy ołtarz główny Męki Pańskiej z dwoma łotrami. Jednak został on rozebrany za jego następcy, ks. Augusta Bethiera (1879-1884), gdyż użyto do jego budowy świeżego drewna topolowego, które szybko uległo zniszczeniu. Wzniesiono wtedy nowy ołtarz o wymiarach 12 łokci wysokości i 9,5 szerokości. Pomalowano go na marmur czarny i śląski. Umieszczono w nim trzy obrazy olejne: św. Katarzyny, patronki parafii, na zasuwie obraz Przemienienia Pańskiego a w górnej części obraz Trójcy Świętej. Poza tym umieszczono także figury św. Apostołów Piotra i Pawła i dwóch aniołów. Na cyborium na wierzchu był baranek spoczywający na księdze z siedmioma pieczęciami. W nawie kościoła wystawiono nowe ołtarze drewniane. Po stronie Ewangelii, czyli lewej patrząc od wejścia, w ołtarzu umieszczono obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus na ręki a na zasuwie obraz św. Józefa przedstawiającego ludowi 12-letniego Jezusa. W górnej części był obraz Jezusa miłosiernego. W ołtarzu po stronie Epistoły, czyli prawej od wejścia, był obraz św. Walentego pędzla Smuglewicza a na zasuwie św. Rocha. W górnej części obraz św. Antoniego. W tych dwóch ołtarzach były także figury św. Ewangelistów: Mateusza, Marka, Łukasza i Jana oraz czterech aniołów. Wybudowano również nową ambonę po stronie Ewangelii i drewnianą chrzcielnicę z obrazem w ażurowych ramach przedstwiającym chrzest Jezusa w Jordanie. W kościele pojawiły się dwa nowe konfesjonały a w zakrystii nowa mensa. Za ks. Bethiera odmalowano także wnętrze kościoła. Na suficie był obraz przedstawiający ukoronowanie NMP w niebie a w jego narożnikach czterech aniołów. Na ścianach w nawie pojawiły się postacie czterech doktorów Kościoła: św. Augustyna, św. Grzegorza z Nazjanzu, św. Ambrożego i św. Hieronima naturalnej wielkości. W prezbiterium wymalowano świętych patronów Polski: Wojciecha, Stanisława, Kazimierza i Jadwigę a na jego suficie symbol trzech serc w promieniach: Pana Jezusa, Matki Bożej i św. Józefa. Plac kościelny ogrodzono dębowymi sztachetami umieszczonymi na murowanych filarach z cegły. W ogrodzeniu była brama i trzy furtki.
Ks. Józef Kempf (1884-1891) podjął dalsze prace przy kościele przygotowując go do konsekracji. Położono nowy dach szkudlany (gonty) na świątyni i kostnicy, otynkowano na nowo w uszkodzonych miejscach i całość pomalowano wraz z dzwonnicą na biało. Daszki frontonu kościoła i sześć wieżyczek z boku oraz dach dzwonnicy pokryto blachą cynkową. Położono w kościele w połowie nową podłogę z sosnowych tarcic, wymurowano mensę ołtarza głównego i wymalowano 12 zacheuszków. Konsekracji dokonał 16 czerwca 1885 r. biskup włocławski Aleksander Kazimierz Bereśniewicz w czasie przeprowadzanej wizytacji. Rocznicę konsekracji wyznaczył na pierwszą niedzielę po 4 października. Wybierzmował wtedy także 873 osoby.
W 1889 r. zakupiono nową puszkę srebrną za 132 ruble z ofiar Władysława i Józefa Stuczyńskich (80 rubli), pochodzących z Mierzyc, sekretarzy gimnazjów w Częstochowie i Piotrkowie oraz proboszcza i parafian. W zamian wmurowano w ścianę przy ołtarzu św. Walentego tablicę marmurową upamiętniającą ojca ofiarodawców, Józefa Edwarda Stuczyńskiego, pochowanego na miejscowym cmentarzu. Dnia 1 września 1894 r. rodzeństwo ks. Ignacego Bolewskiego, Walenty Bolewski i Józefa z Bolewskich Przezorska, zamieszkali w Częstochowie, ofiarowali nowy kielich srebrny z pateną z napisem: Hoc pium Deo factum votum pro amina sacerdotis Ignatii Petri Bolewski A. D. 1872 vita defuncti.